Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleşen bir düzen değildir. Tüze, cemiyet içre insanoğluın filhakika elbette davrandıklarını değil, elbette davranmaları gerektiğini gösterir. Tüze, namına uyulmak ve uygulanmak dâhilin vardır. Türe değeri nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene almak, maşerî hayatın gerçekleşmesini tedarik etmek lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin muhalifsına akseptans edilmesi ve uyulması gereken, banko yakın kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği üzere, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle cemiyet içre insanoğluın hattıhareket ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her ahit mümkündür. “İşte haklar, kişi davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir tip, bir bütündür.” İnsan-kişi, kişi-doğa ilişkilerinin insanlığın hissedar çıkarı ve huzuru dâhilin evrensel ilkelerle güvence altına düzenınmasıdır. Tüze, insanlık seviyesi dâhilin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birbir hayli kuruntu ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, cemiyet sözleşmesi, doğa ve insanoğlu olarak tamlayan temalerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun hissedar iyiliğini tedarik etmek için konulan ve umum gücüyle desteklenen kaide, kazanç ve kanunların kâffesidür. Henüz münteşir bir teşhismıyla haklar, adalete yönelmiş maşerî yaşamma düzenidir. Tüze Kelime Manaı Tüze kelimesi Arapça “kazanç” kökünden hasılat ve kazanç kelimesinin çoğmehabetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “kazanç” kelimesinin çoğmehabetli “beddua’kak”tır. Türk Lisan Kurumu’na gereğince haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım ancakü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” medlulı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk medlulında da kullanılır. Uran Manaı Tüze dönemden döneme değiştiği dâhilin hala doyurucu bir teşhism binalamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok akseptans edilen teşhismı ise: “Mukannen bir zamanda muayyen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) bandajlanmış kurallar kâffesidür.” Ilmî bir disiplin olarak haklar, kendi içre anayasa olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri iş saha kısmına Özel Tüze, eşhas ile büyüklük yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Umum Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Tüze, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna mukabele Temel Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku umum hukukunun esaslıca zir dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku öbür toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik büyüklük tarafından güvenceye düzenınmış ve cebri yaptırımlara ehil olmasıdır. Tüze kuralları kişi davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun ayar kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla misil nitelikteki tüm durumlarda uygulanması esenlanır. Yaptırım (Müeyyide) Tüze sahaında yaptırım umum gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek dâhilin kullanılır. Tüze düzenini esenlamayı ve korumayı ammaçlayan yaptırımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve tinsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yaptırımlar bu durumları çelmek dâhilin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapis ve kazanç cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, kısım yama; vergi hukukunda vergi ve gümrüksüzçılık cezaları üzere değişkin haklar dallarında değişkin yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilişkin çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik değil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek yahut siyasal temaleri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan haklar, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş maşerî bir yaşamma düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbikî yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşerî hayatı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve güvenlik içre bir arada yaşamalarını esenlamaktır. 2. Tatbikî Yarar (Içtimai İhtiyaçların Karşıtlanması) Hukukun tatbikî amacını, maşerî gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile cemiyet içre yaşayan insanoğluın, birbirleri ile bina etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun binasından kaynaklanan ihtiyaçlarını muhaliflamaya çdüzenışır. Tüze bu fonksiyonu ile mevlit, izdivaç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek haklar düzeni hayatın anayasa gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanoğlunun katıksız binasına ve bundan sonra mevrut ihtiyaçlarına şayan geçmek zorundadır. Tüze önemli ölçüde, iktisadi gerçeklere de kapalıdır; iktisadi gereksinimlara uymalı ve onları muhaliflamalıdır. 3. Türe Tüze bu fonksiyonu ile muayyen bir kodifikasyon altına aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir müsavat düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak temel kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca teşhismıyla türe, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) geçmek üzere dü değişkin anlamda kullanılır. Türe aslında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet medlulında kişisel bir özelliği deyimler. şahıs her ahit haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni kazandırmak uğrunda mütemadi ve değalışverişmez bir çaba gösterir. İşte bu hattıhareket ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile ilişkin oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe mefhumı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği takanak biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar sahaında hukuki ayar olarak kavil konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Sosyete dâhilindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini dâhileren kurallar tümü olarak haklar, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve içmek yerinde bulunduğuna gereğince, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü türe mefhumı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm haklar sistemine ve sistemlerine hükümran bulunan, nesnel ve salt bir ayar niteliğindeki adalettir. Tüze bir cemiyet düzenini dâhilerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; lüzum mevcut düzeni gözetmek, gerekse onu değalışveriştirmeyi meşrulaştırmak dâhilin her ahit adalete esasvurulur. Nesnel ve yasa üstü türe hukukta muhalifmıza oturmuş haklar düzenlerinin birincil örneği, olması gereken haklar medlulında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, mevcut haklar düzenlerinin namına şayan olup olmadığı açısından bir ayar ve istimara ölçüsü evet. Gine bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve zararlı muhaliflıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon denge içre olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Normal olarak tüm haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî yaşamma uyacak, hem de bu maşerî hayatın amerikan barış içre sürebilmesi dâhilin bir düzen görünümünü esenlamaya çdüzenışacaktır.
Beykoz Marangoz Ustası İstanbul Beykoz Marangoz Atölyesi